Sự tích tên gọi “MẢ VÒNG” tại Nha Trang

Tại Mả Vòng xưa kia có một ngôi mả vôi to lớn hình tròn nằm choán cả lối đi, khách bộ hành đi ngang qua đó đều phải đi vòng qua mộ – nên mới gọi là Mả Vòng. Truyền rằng nơi Mả Vòng có rất nhiều ma. Đến lúc hoàng hôn ma thường hiện ra ngồi bên mả, đợi người đi qua thì “hớp hồn”. Do đó mà kẻ dừng lại phải cố gắng làm sao để qua khỏi Mả Vòng lúc mặt trời chưa lặn.

Sau khi Pháp đặt nền cai trị lên đất Khánh Hòa liền mở rộng con đường Diên Khánh – Nha Trang là đường 23/10 bây giờ và dời mả ấy đi nơi khác. Tuy mả đã dời nhưng người đi đường vẫn còn sợ và ít người dám cất nhà ở chung quanh vùng này. Mãi đến năm 1930-1945 mới có phố xá nơi Mả Vòng.

Còn vùng Phước Hải xưa kia là một rừng mai vàng, mỗi bận xuân về mai nở trùm cả trăm mẫu đất. Từ khi Pháp chiếm Khánh Hòa rừng mai Phước Hải bị dân đốn làm củi nên ngày càng ít đi. Đến thời hậu chiến (1945-1975) rừng mai bị phá chỉ còn năm mười gốc cằn cỗi. Khi rừng mai còn rậm, cọp ở núi Huỳnh Ngưu tức Đồng Bò thường xuống tìm mồi.

Tác giả 2 câu thơ trên là Nguyễn Tư Giản làm quan dưới triều Tự Đức (1828-1883). Hai câu đó là cặp luận bài tặng biệt cụ Nguyễn Thông.

Cụ Nguyễn Thông là một chí sỹ, đậu cử nhân, quán ở Gia Định. Khi miền Nam bị Pháp chiếm trọn 6 tỉnh (1867) cụ không chịu “đội trời chung cùng giặc” bèn đưa gia đình ra cư trú tại Bình Thuận, mở trường dạy học. Triều đình Huế biết cụ là một nhân tài bèn mời cụ ra làm quan. Ban đầu cụ làm Dinh điền sứ, lo việc khai khẩn đất hoang, sau ngồi Án sát tỉnh Khánh Hòa. Cụ hiểu rộng thấy xa, có tư tưởng tiến bộ, nhiều khi trái ý triều đình. Cho nên khi đương ngồi Án sát Khánh Hòa thì bị triệu hồi về Huế khiển trách. Về Huế cụ lấy cớ già yếu xin về Bình Thuận làm ruộng. Triều thần là Nguyễn Tư Giản biết rõ khí tiết và tâm sự cụ, nên có bài tặng biệt: “Đại lãnh – Nha Trang”.